Chủ nghĩa là hệ thống những quan điểm, ý thức, tư tưởng làm thành cơ sở lý thuyết chi phối, hướng dẫn hoạt động của con người theo định hướng nào đó. Nói về danh từ “chủ nghĩa” có rất nhiều, cụ thể: Chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa nhân đạo, chủ nghĩa tư bản, chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa công sản, chủ nghĩa dân túy…
Có
thể thấy, chưa bao giờ cụm từ “chủ nghĩa dân túy” được nhắc nhiều đến như vậy
trên chính trường và báo chí thế giới, đặc biệt nhân dịp các cuộc bầu cử, trưng
cầu dân ý ở nhiều nước Âu, Mỹ. Ngay ở châu Á, nơi vốn được xem là “bình lặng”
trong “cơn địa chấn dân túy” cũng đã có những chính trị gia đạt đến đỉnh cao
quyền lực bằng và thông qua những phát ngôn và hành động dân túy. Rất nhiều hãng
tin và tờ báo lớn đã giật những tít bài rất kêu trong phân tích tình hình chính
trị thế giới năm 2016, 2017: “Khi chủ nghĩa dân túy lên ngôi”, “Chủ nghĩa dân
túy và những cơn địa chấn”… Giới phân tích chính trị thì lo lắng sự thắng thế
của làn sóng dân túy có thể dẫn đến những kết quả khó đoán, bất ngờ và tác động
bất ổn đến nền chính trị các nước, các khu vực và thế giới.
Hơn
một thế kỷ trước vào năm 1890, thuật ngữ “chủ nghĩa dân túy” được sử dụng rộng
rãi tại Mỹ trong phong trào thúc đẩy người dân nông thôn và Đảng Dân chủ chống
lại những người Đảng Cộng hòa thường sống tập trung ở đô thị. Nó cũng được sử
dụng để nói đến phong trào của các trí thức ở Nga tự ghét bỏ tầng lớp của mình
và đồng cảm với giai cấp nông dân, ấp ủ mộng ước xây dựng những “công xã nông
thôn” cho giai cấp nông dân dựa trên nền tảng tư tưởng của chủ nghĩa xã hội
không tưởng. Từ vai trò tích cực trong tập hợp nông dân đứng lên chống lại Nga
hoàng, theo sự phát triển của lịch sử, nó lại trở thành trào lưu tư tưởng cản
trở sự phát triển, là một trở ngại cho việc truyền bá chủ nghĩa Mác vào nước
Nga. Những sai lầm, bản chất phản động, đi ngược lại lý luận của chủ nghĩa Mác
của phái này đã bị V.I.Lê-nin phê phán mạnh mẽ trong tác phẩm “Những người bạn
dân là thế nào, họ đấu tranh chống những người dân chủ - xã hội ra sao”.
Từ
năm 2016, nền chính trị thế giới, lại xuất hiện và bùng lên một hiện tượng nổi
bật, thu hút sự chú ý của nhiều nhà nghiên cứu: Chủ nghĩa dân túy đang trỗi
dậy. Sự lo lắng đó là có cơ sở, vì cách mà các nhân vật này thực hiện những cam
kết trong chiến dịch tranh cử của họ có thể hạn chế, thậm chí đảo ngược một số
đường lối tích cực mà các quốc gia đang theo đuổi như: sự ổn định xã hội, bình
đẳng giới, bình đẳng kinh tế, tự do thương mại, sự bao dung giữa các dân tộc,
tôn giáo, xu hướng hợp tác quốc tế và toàn cầu hóa…
Tuy
nhiên, để xác lập một cách hiểu hoàn chỉnh, thống nhất về khái niệm có tính
chất phức hợp như chủ nghĩa dân túy là một vấn đề khó. Thống nhất trong nhận
định và đánh giá các biểu hiện trong thực tiễn xã hội, chính trị lại càng khó
hơn. Những khái niệm như chủ nghĩa dân túy, phong trào dân túy, hành động dân
túy, phát ngôn dân túy… được đưa ra trong những bối cảnh, hành động khác nhau
có cách hiểu và tác động khác nhau.
Khoa
học xã hội xem dân túy như một khuynh hướng tư tưởng và chính trị nhấn mạnh sự
tương phản giữa “nhân dân” với tầng lớp “tinh hoa”, thể hiện trong những tuyên
bố cho là mình đứng về phía “dân thường”. Nó như một phong cách chính trị cụ
thể, một hình thức hùng biện chính trị hay chiến lược để đạt được quyền lực. Sự
ra đời của nó được đánh dấu với những biểu hiện dường như “phi chính trị”, bằng
sự từ chối giới tinh hoa, từ chối những tư tưởng “dòng chính” đang ngự trị để
nói lên tiếng nói của người dân có vị trí xã hội thấp…
Có
quan điểm xem dân túy như một ý thức hệ, nhưng chỉ là một “ý thức hệ mỏng”,
không có hệ thống quan điểm riêng, không có nhân tố cấu thành cốt lõi tư tưởng
của chính mình nhằm phân biệt với các hệ tư tưởng khác. Ý kiến khác lại xem dân
túy là “một phong trào chính trị nhấn mạnh lợi ích, đặc điểm văn hóa và tình
cảm tự phát của những người dân bình thường, trái ngược với những người của một
tầng lớp đặc quyền”. Dưới góc độ phong cách ngôn ngữ và một phương thức hành
động, dân túy “là chính sách của kẻ cơ hội tìm cách để giành được lòng tin của
quần chúng”.
Trong
ngôn ngữ hằng ngày ở châu Âu, châu Mỹ lẫn ở châu Á, dân túy thường dùng để chỉ
trích một đảng phái, một vài chính trị gia nào đó đang tìm kiếm sự thu hút, ủng
hộ của dân chúng và dư luận bằng những lời hứa êm tai nhưng trống rỗng, thậm
chí thiếu trách nhiệm đối với tương lai chính trị của đất nước, mang nặng cảm
xúc nhất thời, thiếu triết lý bền vững cho những mục tiêu chính trị lâu dài và
giải pháp hiệu quả cho các vấn đề hiện tại.
Vì
vậy, từ các cách tiếp cận trên, có thể nhìn nhận, khái niệm dân túy thường được
dùng để nói về những thủ đoạn chính trị mang tính mị dân, đánh vào tâm lý của
đám đông để kêu gọi, tổ chức phong trào nhằm lôi kéo, tranh thủ sự ủng hộ của
dư luận và quần chúng nhân dân.
Một
câu hỏi đặt ra, tại sao chủ nghĩa dân túy, phong trào dân túy, các cá nhân theo
đường lối dân túy thời gian gần đây lại có xu hướng phục hồi, phát triển? Có
thể tìm thấy lý do cho sự trỗi dậy ấy từ những nguyên nhân chủ yếu:
Sự
trì trệ về kinh tế, sự già hóa dân số và mức thu nhập không tăng đã làm cho đời
sống người dân, nhất là của những người yếu thế không được cải thiện làm gia
tăng sự bất mãn của người dân. Toàn cầu hóa đã đưa đến nghịch lý: công nghệ sản
xuất phần lớn được đưa từ các quốc gia phát triển sang các quốc gia chậm hay
đang phát triển, và hàng hóa được chuyển theo chiều ngược lại. Do đó, lợi ích
chủ yếu mang lại cho các công ty lớn hoặc đa quốc gia, trong khi đó những người
lao động thiếu việc làm hoặc tay nghề thấp mất việc nhưng không có khả năng để
tìm việc mới, gây bất bình trong người lao động. Cách mạng khoa học công nghệ,
nhất là công nghệ thông tin đã thay đổi mọi mặt của đời sống, từ kinh tế đến
quan hệ giữa con người; quá trình cá nhân hóa thông tin tăng cao, tin giả tràn
lan, làm cho người dân hiểu không đủ rõ vấn đề, dễ hoang mang, bị thông tin chi
phối, dẫn dắt. Chính sách xã hội phải đối mặt với nhiều thách thức, chi phí cho
chính sách an sinh đối với người già, tàn tật, thất nghiệp hay hưu trí càng
tăng làm gia tăng đáng kể số nợ của chính phủ, theo đó, nợ nần luôn đè nặng lên
đời sống vốn đã khó khăn của không ít người dân và của xã hội. (5) Sự quan liêu
xa rời và thiếu gần gũi với nhân dân của giới quan chức cầm quyền đã tạo ra một
khoảng cách lớn giữa lợi ích và tiếng nói của người dân hoặc của một số tầng
lớp dân cư với giới chức cầm quyền hoặc những người có quyền lực trong xã hội.
(6) Di dân và di tản toàn cầu, với nhiều lý do, thật sự là thách thức đối với
các chính phủ, khoét sâu sự ngăn cách về tâm lý giữa người đến và người sở tại
về những khó khăn trong giải quyết, tiếp cận cơ hội, việc làm và phát triển.
Các nhà phân tích chính trị cảnh báo: “Có một cơ hội rất thực rằng sự trỗi dậy
của chủ nghĩa dân túy có thể trở thành hiện tượng chính trị quyết định trong
thập kỷ tới, không chỉ ở Mỹ hay châu Âu mà ở khắp các nền dân chủ phát triển”.
Ở
Việt Nam, chúng ta phải hết sức cảnh giác với chủ nghĩa dân túy, khi đất nước
đang chủ động hội nhập sâu, rộng và toàn diện vào đời sống quốc tế trong quá
trình toàn cầu hóa, đòi hỏi “dân chủ phải được thực hiện đầy đủ, nghiêm túc
trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội” trong điều kiện “nhận thức về dân
chủ trong một bộ phận cán bộ, đảng viên và nhân dân còn hạn chế”… “có lúc, có
nơi, việc thực hiện dân chủ còn hạn chế hoặc mang tính hình thức; có tình trạng
lợi dụng dân chủ gây chia rẽ, làm mất đoàn kết nội bộ”. Mặt khác, phải thẳng
thắn nhìn nhận những yếu tố có tính nguyên nhân như phân tích ở trên đều tồn
tại ở những mức độ phức tạp khác nhau trong đời sống kinh tế, xã hội Việt Nam.
Bên cạnh đó, “việc giải quyết một số vấn đề xã hội chưa hiệu quả… giảm nghèo
chưa bền vững, chênh lệch giàu nghèo và bất bình đẳng có xu hướng gia tăng” là
những điều kiện để các phát ngôn, hành động dân túy bộc phát. Một số biểu hiện
Dân túy ở Việt Nam trong thời gian gần đây như sau:
-
Bất mãn rõ rệt với hệ thống chính trị, với Đảng, với Chính sách, phong cách
lãnh đạo tại Việt Nam.
-
Phản đổi hệ thống chính trị, dân chủ gián tiếp; cố xúy dân chủ trực tiếp, cố
xúy người dân làm chính trị để lợi dụng sức mạnh của đám đông, sức ép của công
luận nhằm đạt được mục đích của họ.
-
Những nhân vật lãnh đạo phong trào này có thường có tham vọng chính trị cá nhân
lớn, có khả năng diễn thuyết và thuyết phục đám đông.
-
Nhân danh nhân dân, lợi dụng danh nghĩa của nhân dân, nhưng mục đích không phải
vì Nhân Dân, có yếu tố cá nhân hoặc một nhóm lợi ích.
-
Dễ dàng tìm ra điểm yếu của Chính quyền, công kích những điểm yếu đó, nhưng khi
yêu cầu họ đưa ra các giải pháp khắc phục những yếu kém, biện pháp thay thế thì
họ không làm được.
-
Tính bền vững của các phong trào Dân túy này không cao, để lâu thì sức hút sẽ
giảm dần và rơi vào thoái trào.
Sự
xuất hiện của những phát biểu đậm chất dân túy của nhiều đại biểu quốc hội, cựu
cán bộ khi về hưu trước công chúng, nghị trường đã làm nảy sinh nhiều vấn đề
phức tạp, nhất là về an ninh, quốc phòng, trong đó, vụ việc Đồng Tâm là một ví
dụ tiêu biểu. Một số đại biểu quốc hội như DTQ, LBN đã có những cái hiểu không
hề đầy đủ về vụ việc và có những phát ngôn đậm chất “dân túy” đã khiến cho vụ
việc này, cứ mãi mãi trở thành một điểm đen ở phía ngoại ô Hà Nội trong những
năm qua. Trong vụ việc Đồng Tâm, ông DTQ và LBN là 2 đại biểu có nhiều phát
ngôn về Đồng Tâm, tuy nhiên, theo hướng ủng hộ cha con Lê Đình Kình và tổ Đồng
Thuận. Thậm chí, còn bắt Công an Hà Nội phải xin lỗi Lê Đình Kình, trả tiền
nuôi cơm cho những người đã bắt giữ trái phép các cán bộ công an Hà Nội. Trước
Nghị trường, ông DTQ còn phát biểu: “Tôi đã chứng kiến cảnh người dân và những
người chiến sỹ công an bị giữ chia tay nhau. Không biết đến bây giờ TP Hà Nội
đã trả tiền cơm cho dân chưa, vì họ bỏ tiền túi ra nuôi dưỡng anh em và chăm
sóc như con cháu trong nhà. Vậy mà vụ việc được xử lý thế nào? Chúng tôi tán
thành phải thượng tôn pháp luật, xử lý đến cùng. Chúng ta khởi tố những người
dân ở Đồng Tâm vi phạm, nhưng cho đến nay những cán bộ công an đánh dân, bắt
dân không đúng quy định của luật pháp vẫn hoàn toàn đứng ngoài pháp luật. Điều
đó đã gây bức xúc cho người dân. Gần đây công an Hà Nội đã kêu gọi những người
bắt và giữ lực lượng công an ra đầu thú. Tôi nghĩ rằng dùng từ "đầu
thú" là không ổn. Chúng ta đã mất đi ngôn ngữ để đối thoại với dân rồi
sao?”. Chính sự dung dưỡng, ủng hộ của đại biểu DTQ, LBN đã tạo cớ để cha con
Lê Đình Kình tiếp tục gây rối tại Đồng Tâm, gây bức xúc cho quần chúng nhân
dân, khiến chính họ phải lên tiếng.
Dân
túy ngày nay quy mô rất lớn từ khi xuất hiện Internet vì vậy cần phải có sự chủ
động trong việc chia sẻ thông tin giữa các địa phương. Để có thể phòng ngừa chủ
nghĩa dân túy ở Việt Nam, điều quan trọng nhất là nâng cao nhận thức của cán
bộ, đảng viên và nhân dân về những tác hại của chủ nghĩa dân túy, phải hạn chế
tối đa “đất sống” của chủ nghĩa dân túy.
Phải
nhận diện và cảnh giác với những biểu hiện của chủ nghĩa dân túy trong đời sống
chính trị Việt Nam. Có thể đánh giá, ở Việt Nam đã có những biểu hiện bước đầu
của phát ngôn, lời nói, hành động mang tính dân túy. Ta dễ dàng nhận thấy những
biểu hiện này qua các phát ngôn theo kiểu “nói cho sướng miệng”, không đúng chủ
trương, đường lối, nguyên tắc của Đảng, bỏ qua những quy định pháp lý, thiếu
tính khả thi, vượt quá hoặc không đúng thẩm quyền của một vài cá nhân được sự
tung hô của những tờ báo non nớt về chính trị, của một vài “thủ lĩnh” trên mạng
xã hội, thu hút được quan tâm của quần chúng vì “lạ khẩu vị”. Nó rất gần với
những gì đã và đang xảy ra trên thế giới, ở chỗ những phát ngôn, lời nói và
hành động mang tính dân túy đã nhất thời lấy được lòng dân. Ở một khía cạnh
khác, những cá nhân, những con người hành xử theo hướng dân túy như đã nói ở
trên cũng đã thu được những kết quả, trở thành “nhân vật của truyền thông”,
thậm chí đã từng đạt đến vị trí cao trong nấc thang quyền lực.
Chính
vì vậy, các cơ quan công quyền từ trung ương đến địa phương phải hết sức có
trách nhiệm tìm hiểu và hành động để giải quyết hiệu quả những vấn đề bức xúc,
những nguyện vọng, lợi ích chính đáng và hợp pháp của nhân dân. Hành động của
bộ máy cơ quan công quyền các cấp và của mọi cán bộ, công chức thực thi công vụ
phải thực sự vì lợi ích chung, vì lợi ích chính đáng của nhân dân và dân tộc,
để hành động theo đúng chỉ dạy của Bác Hồ: “Việc gì có lợi cho dân, ta phải hết
sức làm”; không chỉ và không thể chỉ vì lợi ích trước mắt, chỉ vì danh lợi cá
nhân, chỉ vì tương hợp với “lợi ích nhóm” của mình, đi ngược lại lợi ích của
nhân dân, của dân tộc.
Tuyên
truyền rộng rãi cho nhân dân thấy rõ những biểu hiện, nguy cơ và tác hại của
chủ nghĩa dân túy. Trong nhiều trường hợp, người dân không thể phân biệt được
đâu là người theo hay không theo chủ nghĩa dân túy, dễ nhầm lẫn giữa người vô
nguyên tắc, vô chính phủ với người mạnh mẽ đổi mới. Trong khi đó, sự cổ xúy từ
những cây bút có chủ ý hoặc do non nớt về chính trị của một số tờ báo và một số
trang mạng xã hội sẽ đem đến sự nhầm lẫn trong đánh giá. Ngay từ bây giờ, cả hệ
thống chính trị và mỗi công dân cần nhận thức rõ, biết cảnh giác và phải từng
bước đấu tranh với những biểu hiện của chủ nghĩa dân túy dưới mọi màu sắc.
Đấu
tranh ngăn ngừa và chống chủ nghĩa dân túy xâm nhập là một quá trình bền bỉ,
dài lâu, gắn bó mật thiết với công tác xây dựng và chỉnh đốn Đảng, là một phần
rất quan trọng của đấu tranh, ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính
trị, đạo đức, lối sống trong Đảng. Phải kiên trì làm công tác tư tưởng, đề cao
sự phòng ngừa. Điều này đòi hỏi sự tất yếu và cấp bách phải tăng cường lãnh đạo
chỉ đạo của các cấp ủy, sự vào cuộc của báo chí, truyền thông và sự tham gia
tích cực của mỗi cán bộ, đảng viên và nhân dân./.
Đăng nhận xét