Quá trình toàn cầu hóa đã trực tiếp hoặc gián tiếp tác động đến mọi người và mọi nơi trên trái đất. Nó làm cho mỗi người, mỗi cộng đồng xã hội ý thức hơn về các vấn đề chung của toàn nhân loại và luôn cả của từng người (qua các mạng blog chẳng hạn), do đó làm thay đổi nhiều điều vốn quen thuộc, riêng tư trong đời sống xã hội và nội tâm mỗi cá nhân.
Đi theo quá trình toàn cầu hóa, văn hóa Tây Âu – Bắc Mỹ , nói gộp chung là văn hóa phương Tây, đã tạo nên những ảnh hưởng nhứt định đối với toàn thế giới và Việt Nam ta.
Trước hết, óc duy lý, thực dụng phát triển thành sự tôn sùng lợi nhuận. Mọi thứ đều được đánh giá theo qui luật lợi nhuận. Một quốc gia ‘tốt’ là một quốc gia mà ta kiếm lợi nhuận ở xứ đó thật nhanh. Một chính phủ ‘tốt’ là một chính phủ giữ vững giá trị đồng tiền của mình, giữ an toàn cho quyền lợi của người đầu tư, sẵn sàng đầu tư vào việc đào tạo (chứ không phải vào giáo dục) và mua sắm thiết bị từ nước ngoài. Người lao động ‘tốt’ là người có khả năng chuyên môn cao, chịu làm việc nhiều, tăng “ca” mà không đòi hỏi lương bỗng tăng trội. Dần dần, cả thế giới cho rằng đó là qui luật duy nhất để tồn tại và phát triển.
Rõ rằng qui luật ấy dần hồi làm cho kẻ mạnh, giàu ngày càng mạnh, giàu hơn và làm cho kẻ yếu, nghèo ngày càng yếu, nghèo hơn. Hố ngăn cách trong xã hội ngày càng được đào sâu và mở rộng.Trước đây, ở những nước giàu, mọi người đều có công ăn việc làm, thu nhập khá, còn ở nước nghèo, mọi người đều khó khăn, thiếu thốn. Hiện nay, với nền kinh tế thị trường duy lợi nhuận, sự phân hóa giàu/nghèo áp đặt với mọi cung bậc ở bất cứ quốc gia nào, bất luận đó là cường quốc như Mỹ hay một nước chậm tiến, nghèo đói mạt hạng như Somalie.
Con người dần dần biến thành một phương tiện sản xuất trong khi làm việc, và thành một đơn vị tiêu thụ ngoài giờ làm việc. Nhiều lúc phẩm giá con người được đo lường bằng khả năng mua sắm của họ. Tinh thần lợi nhuận bao trùm mọi lãnh vực, kể cả lãnh vực văn hóa, nghệ thuật, tâm linh... Não trạng “kinh tế” sui khiến nhà nghệ sĩ sáng tác đặt ra câu hỏi: “Làm bài thơ này, sáng tác bản nhạc này, có lợi bao nhiêu? Bán được bao nhiêu đô-la?” . Hay thậm chí công ty bảo trợ cho một chương trình phước thiện tính tóan: “ Làm vụ phước thiện này là đỡ tốn cỡ bao nhiêu tiền quảng cáo? ” . Một não trạng như thế có thể giúp con người giữ vững điều tốt (lao động, sản xuất ra nhiều của cải) nhưng đồng thời vướng vào điều xấu là tha hóa con người nói chung và làm nghèo một bộ phận nhân loại nói riêng Cuốn theo làn sóng toàn cầu hóa, chủ nghĩa cá nhân trong văn hóa phương Tây đã dần hồi biến thái thành thứ tâm lý “con người riêng tư (private)”, chỉ gắn với người khác qua quan hệ cung cầu và lợi nhuận. Phần lớn thanh niên nam nữ ở các nước Mỹ, Âu và một số nước châu Á (như Nhựt Bản, Hàn quốc, Singapour…) chỉ sống với hai mối quan tâm thiết thân là: một là thảnh đạt trong nghề nghiệp để tạo ra thu nhập cao và hai là hưởng thụ, tức tiêu dùng, mua sắm các thiết bị sinh hoạt hiện đại nhất.
Thì đã có Internet đáp ứng mọi nhu cầu trong đời sống, như : làm việc, giải trí, học hỏi, mua sắm, kết bạn.v.v… Tuy nhiên, điều nguy hiểm là Internet ngày càng bị lợi dụng để truyền đi hình ảnh về bạo lực, tình dục, kích động khủng bố, gây chia rẻ, xung đột trên phạm vi toàn cầu. Đó là chưa nói đến ảnh hưởng nguy hại bởi những hoạt động vô trách nhiệm của giới truyền-thông và văn hóa, đặc biệt nghiêm trọng là sự tràn lan những hình ảnh tác hại nêu trên.
Và trên toàn thế giới hiện nay, có một kiểu” đồng phục” phổ biến nhất cho con người – nhất là giới trẻ - có lối sống (lifestyle) rập theo mẫu văn hóa phương Tây thời đại: cái máy vi tính để bàn, hay cái laptop.
Khi ngổi trước máy, tôi tiếp cận với anh qua cái nick name là được, bất chấp là anh lấy tên và ảnh con gái làm cái bản mặt của anh, bất chấp anh đưa ra profile láo toét về mình. Trong thời đại bùng nổ thông tin, thật giả lẫn lộn này, tốt hơn hết là tôi chỉ biết có tôi thôi, ngoài ra tôi tương đối hóa mọi sự, không hề quan tâm đến toàn bộ nhân cách, đời sống, tâm tư gì của người khác. Mà tại sao lại cần đến sự quan tâm vô bổ ấy trong khi ngày ngày chúng ta chỉ cần nói chuyện, quen nhau, thậm chí yêu nhau, qua máy? Con người bị mất khả năng giao tiếp bình thường, tuy vẫn có thể là trên máy, có toàn quyền add làm bạn với người nào tự giới thiệu nghe cũng vui vui, đồng thời cứ thẳng ngón tay delete cái nick name nào khó ưa!
Những thể chế lâu đời vẫn còn đó và còn giá trị, nhưng ai cũng có quyền sống theo kiểu cách riêng của mình. Thể chế hôn nhân chẳng hạn. Pháp luật và và đạo đức truyền thống ở rất nhiều nơi vẫn tôn trọng hôn nhân, nhưng thực tế trên các nước phát triển cho thấy rằng hơn 50% các cặp vợ chồng sống với nhau bất chấp hôn nhân và thoải mái chia tay nhau khi thấy không còn ‘có lợi’ nữa hay tự do của cái “tôi” bị hao hớt. Mặt khác, hiện có khoảng 1.30 triệu vụ phá thai xảy ra hằng năm tại Hoa Kỳ. Đó là tỉ lệ phá thai cao nhất trong số các nước đã phát triển, tuy Thuỵ Điển mới là nước chính thức cổ vũ phá thai.
Riêng đối với VN, tuy có sự đặc thù về thể chế chính trị, giúp chúng ta hạn chế bớt được những tác động tiêu cực của nền kinh tế tư bản, nhưng chính bản sắc truyền thống của văn hóa Việt Nam cũng đang bị những biến thái do toàn cầu hóa từ văn hóa phương Tây đưa tới những ảnh hưởng rất xấu. Vốn theo truyển thống văn hóa, tâm linh lâu đời của người Việt thì hạnh phúc được đặt nền tảng trên những giá trị tinh thần nhiều hơn là trên những giá trị vật chất. Vậy mà những giá trị tinh thần ấy, như đạo lý, nhân nghĩa, đạo làm người theo quan niệm truyền thống Á Đông, thì đang bị xói mòn trầm trọng bởi thời buổi “kinh tế thị trường”, nhất là qua lối sống của lớp dân thành thị mới giàu lên nhờ “mở cửa”, “kinh tế thị trường” và một số khá lớn thanh niên nam nữ. Vào lúc đã thóat khỏi gánh nặng học hành, thi cử, các bạn trẻ lại chỉ biết đổ xô vào những chỗ làm có thu nhập cao, tức tìm kiếm thành đạt. Làm ra tiền thì tiếp tục “năng động” trong tiêu xài, hưởng thụ vật chất. Có thể là đã phải “cày” miệt mài kiếm tiền, giàu lên, thì các bạn xứng đáng xài bộ quần áo hàng hiệu, cái điện thoại di động tối tân nhất hay cái xe gắn máy “mốt” nhất – tất cả là dành cho sinh hoạt về mặt vật chất, nhưng các bạn trẻ lại đang bị nghèo đi rất nhiều về mặt tinh thần, cảm xúc. Báo chí trong nước thường đưa tin về tình trạng vô cảm, dửng dưng của các bạn trẻ trước những tình cảnh khốn khó, cần giúp đỡ giữa đường của người già, em bé, phụ nữ mang thai. Cả phép lịch sự tối thiểu như tiếng “cám ơn” cũng thiếu sót đối với người lớn tuổi hay khách nước ngoài. Tuổi trẻ ngày nay khác tuổi trẻ ngày xưa nhiều quá! Có một chuyện đáng suy nghĩ là trong mùa Giáng sinh vừa qua, dù ai nấy rất bận rộn nhưng nơi một số người lớn tuổi (rất ít bạn trẻ), có thể ghi nhận được một hình ảnh văn hóa khá cổ điển nhưng đẹp và thấm đẩm tình cảm tương thông giữa mọi người. Đó là gởi thiệp chúc Noel và Năm mới. Có tốn công, tốn tiền gì lắm đâu khi mình ra hiệu sách hay lề đường chọn một tấm thiệp đẹp, rồi suy nghĩ lời chúc riêng cho từng đối tượng và nắn nót ghi ra bằng chính nét chữ của mình, rồi gởi bưu điện hay trao tận tay người thân, bạn bè, thậm chí gởi cho thầy giáo cũ, ông xếp cũ đã về hưu của mình? Cách chúc vui vẻ, hạnh phúc gì đó cho một người bằng thiệp thì có tốn một ít thời gian nhưng như thế mới đủ chứng tỏ tình cảm thương yêu chân thực hay thành ý của người gởi, cũng lòng tôn trọng đối với người nhận. Như vậy mà nhiều bạn trẻ, chỉ cần 2 -3 phút trên máy vi tính, gõ lời chúc ngắn, nhanh, gọn – nhanh gọn đến mức lạnh lùng – đôi khi có chịu khó kèm theo ít tấm ảnh Noel có sẵn trên mạng, rồi gởi đi bằng một cái liste danh sách thật nhiều người, ở trong nước hay ở các nước ngoài. Chắc đây là kiểu gởi “đa quốc gia”, “toàn cầu hóa”?
Yêu cuồng, sống vội, sống thử…, cũng là sự nhanh, gọn thảm hại của nhiều bạn trẻ trong lãnh vực tình yêu. Lao vào yêu nhau mà không cần nghĩ đến trách nhiệm và tương lai. Có thống kê rằng: .“Mỗi năm Việt Nam có khoảng 1,4 triệu ca nạo phá thai, trong đó 500 ngàn ca ở tuổi vị thành niên, 25% số ca chưa lập gia-đình và 20% ca nạo phá thai khi còn ở tuổi vị thành niên.”.
Nhìn chung, trong quá trình toàn cầu hóa, văn hóa, tư duy, cung cách làm ăn… của phương Tây cũng đem lại những lợi ích nhất định cho Việt Nam ta, như về các mặt kinh tế, thu nhập quốc dân, mức sống, tiện nghi vật chất.v.v.., nhưng đồng một trật lại gây những tổn hại đáng báo động về mặt tinh thần, đạo lý và các giá trị truyển thống. Văn hóa, bản sắc dân tộc Việt Nam đang thật sự bị xâm hại, đến nỗi rất bức bối nên người ta đang hô hào thực hiện nếp sống văn minh, cách sống “có văn hóa”. Trước nguy cơ có thật này, cần có ngay những giải pháp thích hợp để chỉnh đốn lại những nền nếp truyển thống, đồng thời tìm cách phát huy cái hay, cái đẹp, cái độc đáo của bản sắc Việt Nam trên đường hội nhập vào kho tàng văn hóa toàn cầu.
NT40
Đăng nhận xét